Od początku istnienia „Solidarności” i jej struktur w Polskiej Akademii Nauk wyrażaliśmy swoje zaniepokojenie pogarszającą się sytuacją polskiej nauki, w tym Instytutów PAN. Krótka historia wyrażanych stanowisk, apeli i opinii przez Krajową Sekcję NSZZ „Solidarność” PAN pozwoli prześledzić naszą determinację w zabieganiu o poprawę sytuacji finansowej nauki i naszych instytutów. Będziemy to czynili nadal nie tracąc nadziei, że pieniądze zainwestowane w naukę przyniosą wymierne korzyści całemu społeczeństwu.
W 2002 roku zwracaliśmy uwagę na bardzo trudną sytuacje w nauce, mając na względzie krytyczną sytuację w instytutach Polskiej Akademii Nauk, pisząc: „Udział nakładów na naukę w produkcie krajowym brutto wyniesie w 2003 roku 0,346 proc., a dwa lata temu ten udział wynosił 0,42 proc. Są to znaczące liczby, a nauka już dwa lata temu była w bardzo trudnej sytuacji finansowej”.
W roku 2004 pisaliśmy: „Jesteśmy poważnie zaniepokojeni planami kolejnego obniżenia nakładów budżetowych na naukę w roku przyszłym i związanym z tym wstrzymaniem realizacji Strategii Lizbońskiej w naszym kraju. W ciągu ostatnich piętnastu lat nakłady na naukę w Polsce, w relacji do PKB, zmniejszyły się czterokrotnie. Nie jest nam znany przypadek innego resortu, w którym budżetowe ograniczenia w finansowaniu jego działalności byłyby podobnego rzędu”.
W 2005. odbyła się w Warszawie 105 sesja Zgromadzenia Ogólnego Polskiej Akademii Nauk z udziałem min. przedstawiciela Ministerstwa Nauki i Krajowej Sekcji NSZZ Solidarność PAN. Dyskusja na Zgromadzeniu Ogólnym była w dużej części poświęcona planowanej reformie polskiej nauki, podniesieniu poziomu jej finansowania i koncepcjom zmian w strukturze sieci placówek naukowo-badawczych PAN.
W roku 2006 w opinii naszej do projektu ustawy budżetowej napisaliśmy: „Nakłady budżetowe na naukę w roku 2007 wzrosną nominalnie w odniesieniu do roku 2006 o 10,3%, co odpowiada utrzymaniu tych nakładów na poziomie rzędu 0.30 – 0.35% PKB. Każdy, nawet nieznaczny, wzrost nakładów na naukę należy odnotować z zadowoleniem. Tym niemniej, w porównaniu do potrzeb i zadań stojących przed polską nauką, jest to wzrost niewystarczający. Oznacza on rezygnację z zapowiadanego już od lat zapoczątkowania realizacji Strategii Lizbońskiej w polskiej nauce w przyszłym roku”.
W 2007 roku o projekcie ustawy budżetowej napisaliśmy: „W porównaniu do krajów rozwiniętych, w Polsce nakłady na naukę są na poziomie katastrofalnie niskim, a na dodatek w stosunku do wielkości naszego PKB systematycznie maleją, z poziomu 0,64 % w r. 2000 do ok 0,35 % w r. 2007. W roku 2008 zapowiadany jest spadek do poziomu ok 0,3 % PKB. Powszechnie wiadomo, że nakłady na naukę na poziomie poniżej 0,4 % PKB wywołują tzw. efekt progowy, który pozwala jedynie na przetrwanie zaledwie części placówek naukowych, ale to nie generuje pozytywnych skutków gospodarczych. Tymczasem w kolejnym roku budżetowym planuje się na naukę zaledwie 3,7 mld zł, w tym zamiast podniesienia finansowania działalności statutowej placówek naukowych (co decyduje o ich istnieniu i poziomie płac), nakłady zostały drastycznie zmniejszone, bo z 2,3 mld zł w r. 2007 roku do 2.1 mld zł w r. 2008 roku. W tej sytuacji w wielu instytutom może, po raz kolejny, grozić kryzys finansowy”.
W 2010 roku w liście skierowanym do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego zwracalismy uwagę na niezwykle trudną i pogarszającą się z roku na rok sytuację finansową instytutów Polskiej Akademii Nauk, pisząc „Przypominamy, że pomimo tzw. „brania głodem” przez wiele lat, większość instytutów PAN w rankingach lokuje się w I i II kategorii. Za wielce krzywdzącą i niezrozumiałą uważamy więc dotychczasową politykę naukową władz centralnych, a w szczególności katastrofalnie niskie finansowanie działalności statutowej placówek PAN. Wieloletni brak środków na wszystko, w tym również głównie na płace pracowników, doprowadził do pauperyzacji naszej grupy zawodowej”.
W ostatnich latach Krajowa Sekcja NSZZ „Solidarność” PAN wyrażała wielokrotnie swoje opinie i przedstawiała propozycje zmian w projektach nowelizacji ustaw reformujących naukę. Wiele z naszych propozycji zostało przyjętych, wiele jednak nie znalazło zrozumienia.
W pakiecie ustaw reformujących naukę w Polsce znalazły się wysoce niepokojące uregulowania, których wprowadzenie w życie może mieć negatywne skutki. W celu wyeliminowania zapisów, naszym zdaniem wadliwych oraz szkodliwych, przedstawiamy szereg propozycji zmian w ustawach reformujących naukę, które wejdą w życie 1 października 2010 roku. Pragniemy jednocześnie zauważyć, że proponowane w ustawach zmiany nie poprawią sytuacji polskiej nauki jeżeli nie ulegną znacznemu zwiększeniu środki przeznaczone na finansowanie nauki. Finansowanie na poziomie ok. 0,4 % PKB jest drastycznie niskie w sytuacji, gdy w krajach o podobnym poziomie rozwoju jest wielokrotnie wyższe, np. w Hiszpanii - 1,35%, w Portugalii - 1,51%, w Słowenii 1,60%, w Czechach - 1,47% w Finlandii - 3,5%, w Szwecji - 4,5%. Bez poprawy finansowania jakakolwiek próba zmiany jest skazana na niepowodzenie.
W opinii naszych Kolegów reforma nauki i kolejny projekt ustawy budżetowej proponowany przez Rząd znacząco obniża i tak już niski poziom finansowania działalności instytutów naukowo-badawczych, czyli zaplecza naukowego innowacyjnej gospodarki. Odnosimy wrażenie, że duże państwo europejskie, jakim jest Polska, wycofuje się z finansowania badań naukowych. Takie stanowisko budzi nasz najwyższy niepokój o przyszłą kondycję intelektualną naszego społeczeństwa. Może receptą na powiększający się deficyt budżetowy mogłaby być zasada, która przyświecała rządom okresu międzywojennego, że środki finansowe przeznaczane na naukę należy poczytywać za największą oszczędność.
W pełni solidaryzujemy się również z apelem naszych Kolegów ze Szkół Wyższych skierowanym do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Premiera Donalda Tuska, Sejmu i Senatu dotyczącym spraw przyszłości polskiej nauki i szkolnictwa wyższego.
Rada Krajowej Sekcji PAN
NSZZ Solidarność
Lublin, 25. 10. 2010