KOMUNIKAT 165

"Polska Akademia Nauk                                                            

- teraźniejszość, oczekiwania, perspektywy"                    

1. Teraźniejszość

Działająca od 65 lat Polska Akademia Nauk stanowi obecnie jeden z filarów rozwoju badań naukowych w Polsce, nie tylko w wymiarze instytucjonalnym, ale też jakościowym. Wysoką ocenę, nadaną przez Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych MNiSW tj. kategorię naukową A+, przyznawaną elicie polskiej nauki, ma dziś 12 instytutów PAN, kategorię A - 43 instytuty, kategorię B - 14 instytutów, a najniższej - kategorii C nie przyznano żadnemu instytutowi Akademii. Doskonałość naukową instytutów PAN potwierdzają także m.in. statystyki konkursów organizowanych przez Narodowe Centrum Nauki.

Zródło: Dane Narodowego Cenlrum Nauki na dzień 3I grudnia 20 I 6 r.

PAN to 69 instytutów naukowych, z których większość oceniana jest jako wiodąca w działalności naukowej lub badawczo-rozwojowej - 11 wchodzi w skład konsorcjów, które uzyskały status Krajowego Naukowego Ośrodka Wiodącego (KNOW). 1

________________________

1 Instytut Matematyczny, Instytut Fizyki Jądrowej im. Henryka Niewodniczańskiego, Instytut Katalizy i Fizykochemii Powierzchni im. Jerzego Habera, Instytut Farmakologii, Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. Mirosława Mossakowskiego, Instytut Chemii Bioorganicznej, Instytut Geofizyki, Instytut Oceanologii, Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej im. Ludwika Hirszfelda, Instytut Genetyki i Hodowli Zwierząt oraz Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności.

To także 4 stacje zagraniczne, przedstawicielstwo w Kijowie, Centrum Badań Historycznych w Berlinie i Biuro Promocji Nauki PolSCA w Brukseli, zajmujące się zadaniami m.in. promocją i popularyzacją osiągnięć polskiej nauki za granicą i prowadzeniem dwu- i wielostronnej współpracy naukowej. W skład Akademii wchodzi także 9 jednostek pomocniczych, takich jak biblioteki, archiwa, m uzea i ogrody oraz nowo utworzony Polski Instytut Studiów Zaawansowanych (PIASt).

Działalność Akademii jest finansowana ze środków pochodzących z budżetu państwa w ramach części 67 - Polska Akademia Nauk oraz części 28 - Nauka (głównie w ramach dotacji statutowej dla jednostek PAN).

Na podstawie ustawy budżetowej na rok 2017 r., zgodnie z planem finansowym cz. 67 - PAN na 2017 r., Polska Akademia Nauk otrzyma środki finansowe w wysokości 81 563 000 zł, tj. o 1,12% więcej niż w roku ubiegłym i 4,48% więcej niż w 2015 r. (78 061 000 zł). Dotacja statutowa na utrzymanie potencjału badawczego dla jednostek naukowych PAN, przyznawana w ramach cz. 28 - Nauka wyniesie w 2017 r. 690 281 650 zł. W 20 l 6 r. jednostki PAN otrzymały łącznie 747 814 189 zł w ramach wszystkich strumieni dotacji statutowej (663 533 980 zł w ramach dotacji bazowej, na utrzymanie potencjału badawczego).

W 2016 r. Polska Akademia Nauk uruchomiła Biuro Doskonałości Naukowej oraz rozpoczęła prace nad stworzeniem Polskiego Instytutu Studiów Zaawansowanych (PIASt). Oba podmioty mają pomóc polskim naukowcom, nie tylko wywodzącym się z Polskiej Akademii Nauk, osiągać lepsze rezultaty w staraniach o prestiżowe granty European Research Council (ERC).

2.  Oczekiwania

Dotychczasowe reformy nauki i szkolnictwa wyższego nie przyniosły oczekiwanych zmian w zakresie podwyższenia jakości kształcenia oraz znaczącego wzrostu pozycji polskiej nauki na arenie międzynarodowej, dlatego resort nauki i szkolnictwa wyższego prowadzi intensywne prace nad nową kompleksową reformą obu systemów. Reforma powinna polegać nie tylko na zwiększeniu nakładów na badania naukowe, konieczna jest też zmiana systemowa, która zwróci polską naukę ku badaniom przełomowym, zarówno podstawowym, jak i stosowanym. Tym celom ma służyć m.in. nowa ustawa o szkolnictwie wyższym, ustawa o Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej, ustawa o Narodowym Instytucie Technologicznym i szereg innych inicjatyw resortu nauki.

Zmiany te siłą rzeczy obejmą także Polską Akademię Nauk, jako jeden z filarów systemu nauki, biorących zarówno w prowadzeniu prac badawczych, jak i kształceniu kadry naukowej.

3.  Perspektywy

Należy pamiętać, że Polska Akademia Nauk nie podlega Ministrowi Nauki i Szkolnictwa Wyższego - nadzór nad PAN sprawuje Prezes Rady Ministrów.  Oprócz kwestii związanych z reformą systemu nauki i szkolnictwa wyższego należy się również spodziewać zmiany ustroju Akademii, dostosowania jej do nowych wyzwań.

Miejsce instytutów naukowych PAN w architekturze nowego systemu nauki i szkolnictwa wyższego stanowi obecnie przedmiot ożywionych dyskusji zarówno w środowisku naukowym, jak i w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Środowisko naukowe skupione w Akademii również przygotowuje projekt nowej ustawy i rozważa możliwość powołania w oparciu o instytuty naukowe PAN nowego typu uczelni - uniwersytetu badawczego.

Tematyka związana z utworzeniem nowego typu uniwersytetu jest również obecna podczas dyskusji w ramach konferencji towarzyszących Narodowemu Kongresowi Nauki i w wynikach prac trzech zespołów wyłonionych w ramach konkursu USTAWA 2.0.

Przedstawione w dniu 1 marca br. trzy projekty założeń do nowej ustawy o szkolnictwie wyższym to punkt wyjścia do finalnego kształtu USTA WY 2.0, który zostanie przedstawiony we wrześniu tego roku podczas Narodowego Kongresu Nauki w Krakowie. Poza trzema zespołami ekspertów nad kierunkiem reform pracuje de facto całe środowisko akademickie, które podczas comiesięcznych konferencji tematycznych towarzyszących NKN dyskutuje na temat wyzwań i sposobów sprostania im przez polskie jednostki naukowe i szkoły wyższe.

Jednym z tych wyzwań jest niedostateczna pozycja polskich uczelni w międzynarodowych rankingach, co przekłada się również na niski poziom umiędzynarodowienia polskiej nauki i szkolnictwa wyższego. W 2016 r. w rankingu 500 najlepszych szkół wyższych na świecie – Academic Ranking of World Universities (tzw. Lista Szanghajska), znalazły się tylko dwie polskie uczelnie - Uniwersytet Jagielloński i Warszawski. Obie uczelnie plasują się w piątej setce zestawienia, w poprzednich latach były w czwartej setce. W innym prestiżowym rankingu, Times Higher Education World University Ranking, w 2016 r., wśród 980 instytucji z 79 krajów uwzględniono zaledwie dziewięć polskich uczelni. Dwie najlepsze: Uniwersytet Warszawski i Politechnika Warszawska - znalazły się dopiero w szóstej setce.

Remedium na tę niską pozycję polskich uczelni może być koncepcja uniwersytetu badawczego, który będzie się odznaczał wysoką jakością prowadzonych badań naukowych. Takim uniwersytetem mógłby być Uniwersytet Polskiej Akademii Nauk, który pozwoliłby wykorzystać w pełni potencjał naukowy PAN w kształceni u nowoczesnych kadr naukowych, a jednocześnie mógłby znaleźć się na wysokich pozycjach w światowych rankingach.

Utworzenie takiej uczelni musiałoby się opierać na najlepszych instytutach naukowych PAN, natomiast te, które mają słabsze wyniki naukowe powinny ulec restrukturyzacji lub konsolidacji z innymi instytutami Akademii lub z szkołami wyższymi, aby nie tracić wypracowanego dorobku. Biorąc pod uwagę wyniki ostatniej oceny parametrycznej, uniwersytet badawczy oparty o instytuty PAN miałby szansę na uzyskanie również dobrej oceny w procesie ewaluacji przeprowadzanym przez KEJN (12   instytutów ma kategorię A+, spośród wszystkich ocenionych jednostek naukowych tę kategorię ma jedynie 46 z nich) i uzyskanie wysokiej pozycji w międzynarodowych rankingach.

z up. Ministra SEKRETARZ STANU Aleksander BOBKO

Warszawa, 21marca 2017 r.