Rada Krajowej Sekcji NSZZ „Solidarność” PAN powołała, na swym posiedzeniu w dniu 15 czerwca 2005 roku, Zespół Problemowy NSZZ „Solidarność” do spraw nowelizacji ustawy o Polskiej Akademii Nauk w składzie: Eustachy Burka, Marek Geodecki, Jerzy Mazierski, Czesław Pawlaczyk, Jerzy Smagowicz, Kazimierz Woźniak i powierzyła kierowanie tym zespołem kolegom: Eustachemu Burce - Przewodniczący i Czesławowi Pawlaczykowi - Zca Przewodniczącego. Ponadto Rada upoważniła kol. Marka Geodeckiego do reprezentowania środowiska lubelskiego na posiedzeniach Rady. Skład Zespołu nie jest zamknięty. Prosimy Komisje Zakładowe o zgłaszanie dalszych osób chętnych do wzięcia udziału w pracach Zespołu. Wobec rychłego wprowadzenia w życie zapisów Ustawy o Szkolnictwie Wyższym podjęcie pilnych prac nad nowelizacją Ustawy o Polskiej Akademii Nauk wydaje się być nieodzownie konieczne. Poniżej przedstawiamy wstępne uwagi w tej kwestii opracowane przez członka Zespołu kol. Czesława Pawlaczyka.
Dziękujemy placówkom PAN w Krakowie, Instytutowi Genetyki Roślin PAN w Poznaniu, Instytutowi Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie i Krakowie, Instytutowi Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN we Wrocławiu, Instytutowi Podstawowych Problemów Techniki PAN w Warszawie, Instytutowi Sztuki PAN w Warszawie, Instytutowi Historii Nauki PAN w Warszawie, Zakładowi Karbochemii w Gliwicach i Komisjom Zakładowym wielu innych placówek PAN za przesłanie swoich opinii i stanowisk w kwestiach poruszanych w naszych poprzednich komunikatach nr 57 - 61. Są one zgodne zarówno z opiniami członków naszego Związku pracujących w placówkach naukowo-badawczych PAN, jak również z podstawowymi założeniami rozwoju społeczno-gospodarczego krajów Unii Europejskiej, sformułowanych w ramach tak zwanej Strategii Lizbońskiej i mających poparcie naszego Związku na forum krajowym i zagranicznym.
Wojciech Nasalski, Przewodniczący KS NSZZ S PAN
Uwagi
Zespołu Problemowego NSZZ "Solidarność"
do spraw nowelizacji ustawy o Polskiej Akademii Nauk
Sejm Rzeczpospolitej Polskiej uchwalił w dniu 3 czerwca 2005 ustawę Prawo o szkolnictwie wyższym ustanawiającą system szkolnictwa wyższego w Polsce, ustrój uczelni wyższych, a przede wszystkim i w dużej części na nowo regulującą sprawy pracowników wyższych uczelni. Ustawa ta uwzględnia doświadczenia w funkcjonowaniu szkolnictwa wyższego w Polsce, zebrane w czasie działania poprzedniej Ustawy o szkolnictwie wyższym z dnia 12 września 1990, uchwalonej na początku transformacji ustrojowej w Polsce. Drugi sektor nauki w Polsce, tj. Polska Akademia Nauk i jej placówki naukowe, działają w oparciu o Ustawę o Polskiej Akademii Nauk, uchwaloną przez Sejm w dniu 12 kwietnia 1997, której rozwiązania wyraźnie nawiązują do Ustawy o szkolnictwie wyższym z roku 1990. Zestawienie tych dwóch ustaw: nowej Prawo o szkolnictwie wyższym z r. 2005 i Ustawy o PAN z 1997 r. wyraźnie wskazuje na rażąco nierówne traktowanie przez prawo Rzeczpospolitej Polskiej dwóch rodzajów instytucji naukowych o tych samych lub zbliżonych zadaniach publicznych w ramach tzw. „jednej nauki”. Pojawia się zatem postulat pilnej nowelizacji Ustawy o Polskiej Akademii Nauk celem likwidacji tej nierówności. Winno to wpłynąć niewątpliwie korzystnie na integrację oraz zrównanie w obowiązkach i prawach potencjału szkół wyższych i PAN w wypełnianiu bardzo ważnego zadania publicznego, jakim jest kształcenie kadr i prowadzenie badań naukowych.
Krajowa Sekcja NSZZ „Solidarność” Polskiej Akademii Nauk powołała związkowy zespół do spraw przygotowania nowelizacji ustawy o PAN. Zespół ten nie tylko przeanalizował ustawy o szkołach wyższych i PAN, ale dysponuje on również doświadczeniem w praktycznym działaniu tych instytucji w ramach stworzonych przez te ustawy i na tej bazie przedstawia poniż-sze uwagi i postulaty do zmiany Ustawy o Polskiej Akademii Nauk.
Placówki Polskiej Akademii Nauk biorą udział w kształceniu na poziomie wyższym. Nowa ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym ustanawia trzy poziomy kształcenia: licencjacki, magisterski i doktorancki. W dwóch z nich: magisterskim i doktoranckim od szeregu lat biorą udział instytuty PAN. Wiele z nich – kosztem innych zadań – prowadzi studia doktoranckie z własnego budżetu, rozumiejąc konieczność takiego działania dla dobra nauki. Wiele też, na podstawie umów ze szkołami wyższymi, kształci studentów na poziomie magisterskim. Ta korzystna dla systemu szkolnictwa wyższego w Polsce aktywność placówek PAN powinna znaleźć odbicie prawne w nowej Usta-wie o PAN. Za niewystarczającą należy bowiem uznać nowelizację Ustawy o PAN wprowadzoną przez nową ustawę Prawo o szkolnictwie wyższym (jej Art. 237), dopuszczającą w placówkach PAN prowadzenie studiów doktoranckich i innej działalności z zakresu kształcenia. W szczególności nowelizacja ta nie wskazuje źródeł finansowania działalności dydaktycznej. Pozostaje to w jaskrawej sprzeczności z ustawową regulacją dla publicznych i niepublicznych szkół wyższych, dla których art. 91 nowej ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym wymienia źródło finansowania kształcenia (art. 91, ust. 1, pkt 1), pomocy materialnej doktorantów - stypendia doktoranckie (art. 91, ust. 1, pkt 6), zadań związanych ze świadczeniami zdrowotnymi (art. 91, ust. 1, pkt 7) oraz zakupu środków trwałych związanych z kształceniem (art. 91, ust. 1, pkt 9). Placówki PAN ponoszą te koszty z budżetu nauki uszczuplając tym samym środki przeznaczone na badania naukowe.
Wspomniana powyżej szczątkowa nowelizacja Ustawy o PAN nie zrównuje bowiem praw i obowiązków pracowników PAN z prawami i obowiązkami pracowników dydaktycznych i naukowych szkół wyższych mimo faktycznego wykonywania tych samych zadań publicznych, prowadzenia badań naukowych i kształcenia. Co więcej, nowa ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym nierówności te drastycznie powiększa. Poniżej wskazujemy je wraz z propozycją zmian w Ustawie o PAN.
Nowa ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym wymienia następujące grupy nauczycieli akademickich (art. 105):
pracownicy naukowo-dydaktyczni,
pracownicy dydaktyczni,
pracownicy naukowi,
dyplomowani pracownicy biblioteczni oraz dyplomowani pracownicy dokumentacji i informacji naukowej.
W placówkach PAN nie ma jedynie pracowników dydaktycznych. Ustawa o PAN zobo-wiązuje pracowników naukowych do wykonywania zadań w zakresie kształcenia, podejmowanych przez placówkę (art. 75, ust. 1), mają oni zatem te same obowiązki, co pracownicy naukowi szkół wyższych, a bardzo często również te same, co pracownicy naukowo-dydaktyczni. Pracownicy biblioteczni i dokumentacji naukowej są w obu sektorach nauki równoważni. Fakt ten nie znajduje jednak odbicia w rodzaju stanowisk w obu sektorach. Ilustruje to następująca tabela: Tabela.
Nowa ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym dopuszcza wprowadzenie przez statut uczelni stanowiska dydaktycznego docenta o obowiązkach odpowiadających obowiązkom starszego wykładowcy (art. 107, ust. 4), którego otrzymanie uwarunkowane jest posiadaniem doktoratu (art. 111, ust. 8). Stanowisko to, które na uczelniach wyższych przed rokiem 1990 wymagało posiadania habilitacji i w tym duchu zostało utrzymane w PAN, zostało obecnie zdegradowane, nie powinno więc być pozostawione bez zmian w placówkach PAN.
Postulujemy zmianę Ustawy o PAN tak, aby stanowiska pracowników naukowych były takie same jak w wyższych uczelniach:
- profesor zwyczajny - wymagany tytuł profesora,
- profesor nadzwyczajny - wymagany tytuł profesora lub habilitacja,
- profesor wizytujący - wymagany tytuł profesora lub habilitacja,
- adiunkt - wymagana habilitacja lub doktorat,
- asystent - wymagany tytuł zawodowy magistra
Do rozważenia pozostałoby utrzymanie stanowiska docenta dla byłych adiunktów wypełniających ważne dla instytutów zadania badawcze, którzy rezygnują z kariery naukowej poprzez habilitację. Dałoby to szansę stabilizacji zawodowej dla ludzi, którzy – jak uczy doświadczenie – mogą spełniać bardzo pożyteczną rolę w prowadzeniu badań naukowych, ale którzy nie mają predyspozycji do uczestniczenia wyścigu po stopnie naukowe. Postulujemy podobny jak w wyższych uczelniach sposób nawiązywania stosunku pracy.
Nowa ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym przewiduje nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem akademickim poprzez mianowanie lub umowę o pracę (art. 115), przy czym warunkiem zawarcia stosunku pracy przez mianowanie jest złożenie oświadczenia, że mianująca uczelnia jest podstawowym miejscem pracy (art. 116, ust. 2). Mianowania lub podpisania umowy o pracę dokonuje rektor. Należy zwrócić uwagę, że taki sposób nawiązywania stosunku pracy dotyczy wszystkich stanowisk nauczycieli akademickich. Okres zatrudnienia na stanowisku asystenta osoby nie posiadającej stopnia doktora oraz okres zatrudniania na stanowisku adiunkta osoby nie posiadającej stopnia doktora habilitowanego, a także warunki skracania i przedłużania oraz zawieszania tych okresów określa statut uczelni (art. 117).
W placówkach PAN powyższe przepisy dałyby się stosować adekwatnie, rolę rektora w tym zakresie mógłby spełniać dyrektor placówki. Rozwiązywanie stosunku pracy w placówkach PAN mogłoby się odbywać na podobnych zasadach, jakie przewiduje dla uczelni wyższych nowa ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym. Dotyczyłoby to również warunków przechodzenia na emeryturę.
W PAN bardzo pilnym problemem jest sprawa przechodzenia na emeryturę osób aktual-nie pracujących na stanowisku docenta. Jest to stanowisko równoważne stanowisku profesora nadzwyczajnego na uczelniach, dla którego – podobnie jak dla stanowiska profesora zwyczajnego – zatrudnienie wygasa z mocy prawa z końcem roku akademickiego, w którym kończą oni 70-ty rok życia (art. 124, ust. 2). W PAN podobne prawa mają pracujący na stanowisku profesora mianowanego, a docenci nabywają prawa emerytalne na prawach ogólnych, tj. mężczyźni po ukończeniu 65-go, a kobiety (!!!) 60-go roku życia. Jak uczy praktyka, terminy te są egzekwowane, co często eliminuje z pracy naukowej ludzi w pełni czynnych. Do czasu nowej regulacji w postaci nowej Ustawy o PAN, sprawę tę należałoby załatwić na drodze zaleceń właściwej pragmatyki stosowania aktualnego prawa (nabycie prawa do emerytury jest prawem pracownika, a nie obowiązkiem zwolnienia go).
Ewentualne dodatkowe zatrudnienie pracowników PAN winno być dopuszczone na zasadach podobnych, jakie przewiduje nowa ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym w uczelniach wyższych.
Pracownicy uczelni publicznych mają wynagrodzenie, którego wysokość ustalana jest ustawowo (art. 148 nowej ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym”). Koniecznym (i postulowanym przez nas od lat) jest, aby podobne regulacje znalazły się w nowej Ustawie o PAN.
doc. dr hab. Czesław Pawlaczyk
Zca Przewodniczącego
Zespołu Problemowego NSZZ "Solidarność"
do spraw nowelizacji ustawy o Polskiej Akademii Nauk