Poniżej przedstawiamy projekt Uchwały Rady Naukowej Instytutu Sztuki PAN
w sprawie Projektu Ustawy o stopniach i tytule naukowym. KS PAN popiera poniższe stanowisko w całości.
Zachęcamy do lektury i zapraszamy państwa do dyskusji. Wkrótce aktywujemy nasze forum dyskusyjne, gdzie będzie można bezpośrednio zgłaszać swoje opinie. Więcej informacji nt. zasad uczestnictwa w forum prześlemy Państwu w jednym z najbliższych komunikatów.
Ze związkowym pozdrowieniem,
KS PAN
NSZZ "Solidarność"
Uchwała Rady Naukowej Instytutu Sztuki PAN
(projekt)
Rada Naukowa Instytutu Sztuki PAN na posiedzeniu w dniu 28 października 2010 r., po zapoznaniu się z Rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw, przekazanym przez premiera Donalda Tuska 17 września 2010 r. do Sejmu RP (Druk 3391), w tym w szczególności z projektem zmian do ustawy z dnia 14 marca 2003 r. O stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595 oraz Dz. U. z 2005 r. Nr. 164, poz. 1365), wyraża sprzeciw w odniesieniu do kierunku niektórych spośród zaproponowanych rozwiązań oraz niepokój w związku z propozycjami nierealistycznymi, które mogą negatywnie wpłynąć na stan szeregu dyscyplin nauk humanistycznych.
I. Sprzeciw budzi projektowane ograniczenie, w porównaniu z obowiązującą ustawą, prerogatyw uczonych i ciał przez nich powoływanych. W szczególności chodzi o punkty, w których zadania Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów przekazywane są Ministrowi Nauki i Szkolnictwa Wyższego:
1. art. 3.1, w którym stwierdza się: „Minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego w drodze rozporządzenia, po zasięgnięciu opinii Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów, zwanej dalej „Centralną Komisją”, określi dziedziny nauki i sztuki oraz dyscypliny naukowe i artystyczne...”.
Zgodnie z dotychczas obowiązującą ustawą jest to zadanie Centralnej Komisji (art. 3.1: „Centralna Komisja do Spraw Stopni i Tytułów, zwana dalej „Centralną Komisją”, określa, w drodze uchwały, dziedziny nauki i dziedziny sztuki oraz dyscypliny naukowe i dyscypliny artystyczne...”); uważamy to rozwiązanie za właściwe;
2. art. 16.4: „Minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego określi, w drodze rozporządzenia, kryteria oceny osiągnięć i dorobku osób ubiegających się o nadanie stopnia doktora habilitowanego”.
W dotąd obowiązującej ustawie nie jest wskazany podmiot określający takie kryteria; w praktyce jest to jednak Centralna Komisja, a obecnie obowiązujące kryteria oceny dostępne są na jej stronie internetowej;
oraz o punkty, których zapisy powodują ograniczenie uprawnień rad jednostek organizacyjnych (rad wydziałów, rad naukowych) i poddają w wątpliwość uczciwość naukową ich członków jako recenzentów w przewodach doktorskich, postępowaniach habilitacyjnych i o nadanie tytułu profesora, tu:
3. art. 18a, w którym przedstawiona jest procedura przeprowadzania postępowań habilitacyjnych, mających się toczyć w zasadniczej części poza radą jednostki organizacyjnej przeprowadzającej postępowanie, przy równoczesnym pozostawieniu jej głosu decydującego, którego podstawą ma być opinia zewnętrznej komisji habilitacyjnej (w szczególności art. 18a.11: „Komisja habilitacyjna w terminie 21 dni przedkłada radzie jednostki organizacyjnej opinię w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego. Na podstawie tej opinii rada jednostki organizacyjnej podejmuje uchwałę o nadaniu lub odmowie stopnia doktora habilitowanego”);
Jesteśmy zdania, że taka opinia, bez kontaktu z habilitantem, możliwości sprawdzenia jego wiedzy i formacji intelektualnej podczas kolokwium i wykładu oraz zapoznania się z pełnymi recenzjami dorobku naukowego, nie może być jedyną podstawą decyzji podejmowanej przez radę jednostki organizacyjnej. Gdyby tak było, rada jednostki organizacyjnej zostałaby sprowadzona do ciała automatycznie zatwierdzającego pozytywny lub negatywny wniosek przedstawiony przez komisję habilitacyjną;
4. art. 20.5, w którym mowa, że „w przewodach doktorskich powołuje się co najmniej dwóch recenzentów spośród osób zatrudnionych w szkole wyższej lub placówce naukowej innej niż ta, której pracownikiem jest osoba ubiegająca się o nadanie stopnia doktora i niebędących członkami rady jednostki organizacyjnej przeprowadzającej przewód” (w obecnie obowiązującej ustawie, art. 20.5: „W przewodach doktorskich powołuje się co najmniej dwóch recenzentów [...], w tym nie więcej niż jednego zatrudnionego w tej samej uczelni lub innej placówce naukowej, której pracownikiem jest osoba ubiegająca się o stopień doktora [...], albo będącego członkiem rady jednostki organizacyjnej przeprowadzającej przewód”).
Projektowana zmiana zapisu oznacza, iż ustawodawca zakłada tak wielkie prawdopodobieństwo nieuczciwości doktorów habilitowanych i profesorów zatrudnionych w tej samej instytucji co doktorant lub będących członkami rady jednostki przeprowadzającej przewód, że uważa za niepożądane uczestnictwo w przewodzie doktorskim w charakterze recenzenta nawet jednego z nich (jak to ma miejsce obecnie);
5. art. 27.3 i 4, odnoszące się do postępowania o nadanie tytułu profesora: „Rada jednostki organizacyjnej przekazuje Centralnej Komisji listę co najmniej dziesięciu kandydatów na recenzenta, spośród osób zatrudnionych w szkole wyższej lub placówce naukowej innej niż ta, której pracownikiem jest osoba ubiegająca się o nadanie tytułu i niebędących członkami rady jednostki organizacyjnej przeprowadzającej postępowanie” oraz „W postępowaniu o nadanie tytułu profesora Centralna Komisja powołuje pięciu recenzentów o uznanej renomie międzynarodowej spośród osób zaproponowanych przez radę jednostki organizacyjnej lub spośród innych osób”.
W konsekwencji Rada jednostki organizacyjnej nie ma prawa zgłaszać jako recenzentów swoich przedstawicieli, a wśród recenzentów powołanych przez Centralną Komisję może też nie być nikogo spośród kandydatów przez nią zaproponowanych. Z takiego zapisu wynika jednak, że może się zdarzyć, że to Centralna Komisja na recenzentów wskaże członków rady jednostki przeprowadzającej postępowanie, jako że grupa „innych osób” nie została określona. Chcielibyśmy mocno podkreślić, że zaproponowana procedura praktycznie uniemożliwia przeprowadzanie postępowań o nadanie tytułu profesora lub powoduje oddanie decyzji w niekompetentne ręce w przypadku postępowań dotyczących przedstawicieli wąskich dyscyplin i specjalności naukowych, w których przedstawienie przez radę jednostki organizacyjnej Centralnej Komisji listy dziesięciu profesorów tytularnych, uznanych autorytetów, niekiedy nawet przy uwzględnieniu uczonych z zagranicy okaże się bardzo trudne lub niewykonalne.
II. Pragniemy zwrócić uwagę na rozwiązania nierealistyczne oraz ewidentnie ukierunkowanie na bardzo szybkie przeprowadzanie postępowań habilitacyjnych, przy równoczesnym wprowadzeniu procedur, które najprawdopodobniej spowolnią przewody doktorskie i postępowania o nadanie tytułu profesora. Szczególny niepokój budzi cała procedura dotycząca postępowania habilitacyjnego, w tym, poza wymienionymi, art. 18a.4, 5, 8 i 11 projektu ustawy, w których podane są bardzo krótkie terminy kolejnych etapów przewodu (m.in. 6 tygodni od powołania komisji habilitacyjnej na przygotowanie recenzji dorobku, 1 miesiąc dla rady jednostki organizacyjnej na podjęcie decyzji o nadaniu lub odmowie nadania stopnia doktora habilitowanego). Dotrzymanie takich terminów w przypadku przewodów habilitacyjnych uczonych reprezentujących nauki humanistyczne jest co najmniej mało prawdopodobne. Jeżeli chodziłoby o dotrzymanie terminu podjęcia decyzji przez radę jednostki organizacyjnej, spowodowałoby to kosztowne i czasochłonne zwoływanie dodatkowych posiedzeń dla konkretnej sprawy.
III. Warto także jeszcze raz przemyśleć kryteria wymagane przy nadawaniu tytułu profesora. Zgodnie z zapisami w art. 2-4 tytuł profesora można nadać osobie, która: (art. 26.2) „posiada doświadczenie w kierowaniu zespołami badawczymi, realizującymi projekty finansowane w szczególności ze środków funduszy strukturalnych Unii Europejskiej lub z niepodlegających zwrotowi środków pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) lub innych środków pochodzących ze źródeł zagranicznych”, (art. 26.3) „posiada osiągnięcia w opiece naukowej – uczestniczyła co najmniej trzy razy w charakterze promotora lub promotora pomocniczego w przewodzie doktorskim oraz co najmniej dwa razy w charakterze recenzenta w przewodzie doktorskim lub postępowaniu habilitacyjnym, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3”, (art. 26.4): odbyła staże naukowe i prowadziła prace naukowe w instytucjach naukowych, w tym zagranicznych.
W żaden sposób nie można zaaprobować pierwszego z wymienionych wymogów. Uczony powinien umieć kierować zespołami badawczymi, ale warunkiem jego awansu naukowego nie może być skuteczność w pozyskiwaniu środków finansowych, i to konkretnie ze źródeł zagranicznych. Ustawowe uzależnianie awansu naukowego od decyzji finansowych podejmowanych przez suwerenne instytucje zagraniczne musi budzić zasadniczy sprzeciw.
Sprecyzowanie w ustawie minimalnej liczby przewodów doktorskich, w których kandydat do tytułu profesora winien uczestniczyć w charakterze promotora lub promotora pomocniczego, a także recenzenta może spowodować, że tytuł profesora stanie się niedostępny dla przedstawicieli dyscyplin i specjalności naukowych, w których liczba uczonych w ogóle i potencjalnych doktorantów oraz habilitantów w szczególności jest bardzo mała. W konsekwencji może dojść do zaniku takich dyscyplin i specjalności naukowych (problem ten może dotyczyć m.in. uczonych zatrudnionych w Instytucie Sztuki PAN: historyków sztuki, muzykologów i teatrologów, zwłaszcza specjalizujących się w dziejach sztuki, muzyki oraz teatru średniowiecza i wczesnej nowożytności). Jeżeli aktualne sformułowanie art. 26.3 w ustawie pozostanie, uważamy za niezbędne upoważnienie Centralnej Komisji do odstępowania w uzasadnionych przypadkach od tego wymogu.
Nie wydaje się także zasadne wymaganie od wszystkich osób ubiegających się o tytuł profesora odbycia stażów naukowych i przeprowadzenia prac naukowych w zagranicznych instytucjach naukowych. Przedstawiciele szeregu dyscyplin nauk humanistycznych (na przykład poloniści czy historycy zajmujący się dziejami Polski i jej kultury) nie mają takich potrzeb oraz ośrodków zagranicznych, w których staże i prace naukowe miałyby merytoryczne uzasadnienie. Także przestrzeganie tego wymogu może ograniczyć awanse naukowe i przynieść szkody dla nauki polskiej w naukach humanistycznych.
Zastępca Przewodniczącego
Rady Naukowej Instytutu Sztuki PAN
/dr hab. Barbara Przybyszewska-Jarmińska, prof. PAN/
Do wiadomości:
1. Kancelaria Sejmu RP
2. Prezes PAN
3. Przewodniczący I Wydziału PAN