wiele naszych postulatów sprzed lat nadal czeka na realizację …
VI Walne Zebranie Delegatów
Krajowej Sekcji NSZZ Solidarność Polskiej Akademii Nauk
Kraków, 24 – 25 października 2008 r.
Informujemy, że pakiet projektów ustaw, dotyczących polskiej nauki – z wyłączeniem ustawy o szkolnictwie wyższym – został przyjęty przez Rząd. Z pewną dozą satysfakcji konstatujemy, że większość naszych postulatów (przedstawionych w naszym stanowisku z dnia 25 października 2008 r.) została uwzględniona w najnowszej wersji. Dotyczy to przede wszystkim wymiaru badawczego działalności statutowej instytutów PAN, organizacji studiów doktoranckich w instytutach PAN i tworzenia centrów (badawczych) Akademii. Pełny tekst naszych postulatów dotyczących reformy polskiej nauki przedstawiamy poniżej.
Nadal jednak proponowane zmiany trybu rozdziału środków budżetowych na naukę wydają się być bardzo ryzykowne przy obecnym, marnym wielce, stanie polskiej nauki. Nadal pozostaje nierozstrzygnięty problem udziału przedstawicieli reprezentatywnych związków zawodowych w procesach decyzyjnych instytutów PAN. Nic nam również, niestety, nie wiadomo o realizacji naszego postulatu wyrównania średnich wynagrodzeń pracowników w poszczególnych sektorach polskiej nauki. Będziemy monitorować te sprawy podczas procedowania projektów ustaw w Sejmie RP.
Wojciech Nasalski,
Przewodniczący KS NSZZ Solidarność PAN
Stanowisko
Krajowej Sekcji NSZZ Solidarność Polskiej Akademii Nauk
dotyczące projektów
Ustawy o Polskiej Akademii Nauk i Ustawy o zasadach finansowania nauki
opracowanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Krajowa Sekcja NSZZ Solidarność Polskiej Akademii Nauk wyraża głębokie przekonanie, że stan polskiej nauki uzasadnia konieczność podjęcia pilnych działań zmierzających do jej reformy. Przedstawione przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego projekty zmian ustawowych stanowią próbę wyjścia tym potrzebom naprzeciw. Próba ta nie została jednak poprzedzona wystarczająco precyzyjną diagnozą przyczyn słabości polskiej nauki, a przedstawione projekty nie obejmują całości tej problematyki dotyczącej również szkolnictwa wyższego. Według naszej oceny nie uwzględniają one też w wystarczającym stopniu wielu opinii i postulatów środowiska naukowego, w tym również opinii i postulatów zgłaszanych przez członków NSZZ Solidarność pracujących w placówkach Polskiej Akademii Nauk. Można odnieść wrażenie, że prace nad reformą polskiej nauki prowadzone są w zbyt wielkim pośpiechu i że przedstawione projekty reform wymagają wprowadzenia istotnych korekt zarówno w samej koncepcji na bazie której są one tworzone, jak i w wielu ich szczegółowych ustawowych zapisach.
Poniżej przedstawiamy nasze stanowisko dotyczące przedłożonych projektów ustawowych, opracowane na podstawie opinii zgłaszanych do nas przez Organizacje Zakładowe NSZZ Solidarność w placówkach naukowo-badawczych PAN. Jako reprezentatywna struktura związkowa w placówkach PAN przedstawiamy tym samym reprezentatywne stanowisko pracowników jednostek naukowo-badawczych Polskiej Akademii Nauk dotyczące wspomnianych projektów ustawowych. Mamy nadzieję, że prace nad przedstawionymi projektami będą nadal kontynuowane i nasze uwagi zostaną uwzględnione zarówno w poszczególnych zapisach tych projektów jak i w dalszych pracach nad reformą nauki w naszym kraju.
Organizacja, finansowanie i funkcjonowanie placówek PAN
1. Nie do przyjęcia jest wyłączenie badań naukowych z zadań kwalifikowanych do finansowania statutowego. Art.6 projektu Ustawy o zasadach finansowania nauki nie podaje jednoznacznego zapisu o finansowaniu statutowej działalności badawczej instytutów Akademii. Jeśli miałaby ona zniknąć, będzie to w obecnej sytuacji równoznaczne z likwidacją placówek PAN ze wszystkimi tego konsekwencjami nie tylko dla tych placówek, ale również dla całej nauki w Polsce!. Nasze stanowisko w tym względzie w pełni pokrywa się ze stanowiskiem Rady Dyrektorów Placówek Naukowych PAN.
2. Wprowadzenie terminu „niezbędnej kadry” w Art.6, p.1 Ustawy o zasadach finansowania nauki i brak definicji tego terminu w zapisach tej Ustawy dodatkowo uwiarygodnia nasze zaniepokojenie całkiem realną możliwością bliskiej likwidacji, lub co najmniej degradacji placówek PAN, degradacji wymuszanej tą Ustawą w proponowanym kształcie.
3. Przejście na pełne finansowanie długofalowych badań instytutowych ze źródeł innych niż finansowanie statutowe wymaga między innymi uprzedniego podniesienia „współczynnika sukcesu” w grantach krajowych do poziomu powyżej 80% (obecnie nie przekracza 30%) i podniesienia stopnia zaufania środowiska naukowego do jakości procedur prowadzących do finansowania rozpatrywanych wniosków grantowych. Trudno doszukać się w zapisach projektów ustaw zapowiedzi pozytywnych zmian w tym zakresie.
4. Niepokojącą perspektywę dla placówek PAN zapowiada też, oprócz powyżej zasygnalizowanych aspektów finansowych, bardzo ograniczająca definicja misji naukowo-badawczej placówek PAN, jaka została zapisana w Art.38, p.1 Ustawy o PAN. Zasadność badań naukowych w placówkach PAN powinna być uwarunkowana przede wszystkim wysokim poziomem prowadzenia tych badań, aktualnością kierunków tych badań w kontekście badań prowadzonych w nauce światowej i potrzebami wynikającymi z cywilizacyjnego rozwoju kraju, a w mniejszym raczej stopniu skalą i koncentracją tych badań.
5. Nie możemy zaakceptować obligatoryjnego wymogu zrzeszania się instytutów PAN w trzy (dlaczego akurat trzy) związki instytutów, ustawowego mnożenia gremiów zarządzających tymi związkami, niejasnych procedur powoływania tych gremiów i ich finansowania, jak również całkowitej utraty autonomii jednostek naukowych PAN (Art. 50 Ustawy o PAN).
6. Placówki badawcze PAN powinny mieć prawo dobrowolnego zrzeszania się w Centra Badawcze bez odgórnego ograniczenia ich liczby - o tym powinny decydować wyłącznie względy merytoryczne. Centra Badawcze powinny być zarządzane przez organy utworzone w drodze wyborów przez Rady Naukowe i Kolegia Dyrekcyjne instytutów wchodzących w skład Centrów. Organy te mogłyby być następnie uzupełniane przez osoby spoza instytutów, zaproszone przez kierownictwa tak utworzonych zarządzających Centrami organów.
7. Centra badawcze PAN powinny posiadać autonomię podobną do autonomii szkół wyższych
8. Instytuty PAN powinny mieć prawo do samodzielnego prowadzenia studiów doktoranckich i innych form kształcenia na poziomie wyższym niż drugi.
9. Nowelizacja Ustawy o Polskiej Akademii Nauk powinna zawierać równorzędne rozwiązania do wprowadzanych w Ustawie o Szkolnictwie Wyższym – dotyczące zarówno stanowisk pracowników naukowych, wymogów formalnych przy ich obejmowaniu, jak również czasokresu pracy i warunków zatrudnienia.
10. We wszystkich procedurach dotyczących finansowania wniosków grantowych, oceny placówek, oceny i awansu zawodowego pracowników placówek, jak również konkursów na stanowiska kierownicze w placówkach, powinny obowiązywać ściśle sformułowane, jasne, powszechnie stosowane i odpowiednio wcześnie zdefiniowane kryteria merytoryczne, zróżnicowane w stopniu uwzględniającym specyfikę badań prowadzonych w poszczególnych dziedzinach nauki. Zapisy ustawy w żaden sposób tego nie zapowiadają.
11. Odnotowujemy z satysfakcją intencję powierzenia Polskiej Akademii Nauk misji dbania o przestrzeganie przez środowisko naukowe zasad etyki w działalności naukowej (Art. 35. p.1-4 oraz Art. 52. p. 2.7 projektu Ustawy o PAN). Postulujemy rozszerzenie zakresu kompetencji proponowanej Komisji do spraw etyki o wszystkie aspekty ochrony własności intelektualnej polskiej nauki zarówno w kraju jak i za granicą. Proponujemy zmianę nazwy tej komisji na Komisję do spraw etyki i ochrony własności intelektualnej w nauce.
12. Mienie Akademii powinno stanowić własność odrębną od skarbu państwa, w szczególności dotyczy to wieczystego użytkowania gruntów (Art. 6.1 Ustawy o PAN).
13. Uważamy, że ze względu na wagę misji, jaka ustawowo powinna być przypisana Polskiej Akademii Nauk, nadzór nad Akademią w zakresie realizacji jej zadań powinien sprawować Premier lub Prezydent.
Studia doktoranckie, staże post-doktorskie, stypendia doktoranckie,
pomoc socjalna dla doktorantów i stażystów w placówkach PAN
14. Uważamy za nieetyczne pozostawianie finansowania stypendiów doktoranckich z innych, bliżej nie określonych, źródeł finansowania placówek. Praktycznie studia doktoranckie w placówkach PAN finansowane są dotychczas kosztem wysokości płac pracowników tych placówek. Finansowanie Studium Doktoranckiego w placówkach PAN winno być dokonywane nie z bardzo przecież skromnej dotacji budżetowej na działalność statutową, ale z odrębnych środków budżetowych (dot. Art.6 Ustawy o finansowaniu nauki).
15. Postulujemy by finansowanie studiów doktoranckich realizowane było z jednej centralnej pozycji budżetu nauki, niezależne od finansów jednostki, gdzie takie studia są prowadzone. Takie rozwiązanie umożliwi jednakowy poziom finansowania wszystkich doktorantów i nie będzie obciążać budżetów jednostek prowadzących studia doktoranckie. Rozwiązanie to powinno być zdefiniowane poprzez ustawowe regulacje analogiczne do rozwiązań obowiązujących na uczelniach wyższych.
16. Postulujemy równocześnie utworzenie funduszu pomocy materialnej dla doktorantów, na przykład w postaci odpisu z funduszu stypendialnego. Fundusz socjalny działałby na zasadach podobnych do zasad obowiązujących w Ustawie o Zakładowym Funduszu świadczeń socjalnych.
17. Rozwiązania podobne do tych przedstawionych powyżej dla doktorantów powinny obejmować również stażystów po doktoracie (tak zwanych post-doktorów).
Prawa pracownicze i związkowe
Prawa pracownicze i związkowe powinny być w projektowanych ustawach zachowane w dotychczas obowiązującym kształcie wynikającym z obecnie obowiązujących zapisów Ustawy o Związkach Zawodowych i Kodeksu Pracy. W szczególności proponujemy rozwiązania przedstawione poniżej:
18. Akceptujemy i postulujemy utrzymanie w niezmienionej formie i treści następujących artykułów przedłożonego projektu Ustawy o Polskiej Akademii Nauk:
a. Art.68 dotyczącego tworzenia zakładowego funduszu nagród, funduszu świadczeń socjalnych i funduszu wdrożeniowego,
b. Art.82 dotyczącego wymiaru czasu pracy pracowników jednostek PAN i dni wolnych od pracy,
c. Art.83 dotyczącego prawa do urlopu wypoczynkowego,
d. Art.86 dotyczącego odprawy emerytalnej oraz
e. Art.87 dotyczącego prawa do wynagrodzenia za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy i prawa do płatnego urlopu dla poratowania zdrowia według zasad i trybu określonych w ustawie o szkolnictwie wyższym.
19. Proponujemy pozostawić w postaci niezmienionej dotychczasowy zakres praw pracowników bibliotecznych, zapisany w Art.75 obecnie obowiązującej Ustawie o PAN.
20. W składzie rad naukowych Instytutów powinni znaleźć się, z głosem doradczym, przedstawiciele doktorantów i związków zawodowych. W związku z powyższym punkt 5 Art.53, powinien być zastąpiony punktami 5-7 o następującym brzmieniu:
5. wybrani przedstawicie doktorantów i uczestników studiów doktoranckich działających w instytucie,
6. wybrani przedstawiciele reprezentatywnych organizacji związkowych działających w instytucie,
7. dyrektor instytutu i jego zastępcy do spraw naukowych.
Uwagi dodatkowe
21. Uważamy, że warunkiem niezbędnym do podjęcia i pomyślnego przeprowadzenia reformy nauki polskiej jest uprzednie podniesienie rocznych nakładów budżetowych na naukę w 2009 roku do poziomu co najmniej 0.6% PKB, to jest poziomu umożliwiającego realizację strategii lizbońskiej w ciągu najbliższych kilku lat. Przypominamy, że strategia lizbońska zakładała między innymi osiągnięcie poziomu krajowych nakładów na naukę w wysokości 3% PKB już w 2010 roku.
22. Uważamy, że warunkiem niezbędnym do podjęcia i pomyślnego przeprowadzenia reformy nauki polskiej jest również uprzednie zrównanie średnich płac na poszczególnych stanowiskach naukowo-badawczych we wszystkich sektorach polskiej nauki. Oszacowania rządowe sprzed kilku lat nakładów na zrównanie płac w placówkach PAN z płacami na analogicznych stanowiskach w szkolnictwie wyższym wskazują na konieczność jednorazowego wyasygnowania na ten cel sumy budżetowej w wysokości nie mniejszej niż 130 mln zł rocznie.
Wojciech Nasalski,
Przewodniczący KS NSZZ Solidarność PAN
Kraków, 25 października 2008 r.