Informacja
Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
o przygotowaniach do prac
nad reformą szkolnictwa wyższego
Dotychczasowe reformy szkolnictwa wyższego nie przyniosły oczekiwanych zmian w zakresie podwyższenia jakości kształcenia oraz znaczącego wzrostu pozycji polskiej nauki na arenie międzynarodowej. Ponadto analiza obecnego stanu prawnego w obszarze szkolnictwa wyższego i nauki doprowadziła do wniosku, iż aktualnie obowiązujące regulacje są skomplikowane i nieprzejrzyste, także przez to, że przedmiotowa materia jest ujęta w kilku aktach ustawowych, co nie sprzyja spójności prawa.
Warto dostrzec, że próba częściowej naprawy tego stanu rzeczy została już w tej kadencji Sejmu podjęta. Mowa tu o ustawie z dnia 23 czerwca 2016 r. o zmianie ustawy — Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1311), na mocy której dokonano szeregu zmian o charakterze odbiurokratyzującym. Można wspomnieć w szczególności o:
1) zmianie zakresu działania Polskiej Komisji Akredytacyjnej (odejście od konieczności weryfikowania przez Komisję licznych formalnych warunków, jakie muszą spełniać jednostki organizacyjne, aby prowadzić studia na określonym kierunku, poziomie i profilu kształcenia. W trakcie wizytacji w uczelniach PKA będzie mogła skupić się na swoim podstawowym zadaniu, jakim jest ocena jakości kształcenia);
2) uproszczeniu systemu Krajowych Ram Kwalifikacji (zastąpienie dotychczasowej regulacji w tym zakresie nową formułą, prostszą niż obszarowe opisy efektów kształcenia);
3) zwiększeniu autonomii uczelni w zakresie prowadzenia studiów podyplomowych (wyeliminowanie konieczności uzyskiwania przez uczelnię zgody ministra — a także opinii Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego — na prowadzenie studiów podyplomowych w przypadku, gdy program tych studiów wykracza poza zakres obszaru kształcenia, z którym związany jest co najmniej jeden kierunek studiów prowadzony przez uczelnię);
4) modyfikacji w zakresie ocen okresowych (ujednolicono przepisy dotyczące częstotliwości przeprowadzania ocen okresowych, jednocześnie zmniejszając ją (przewidziano dokonywanie oceny nie rzadziej niż raz na cztery lata);
5) likwidacji obowiązku przeprowadzania konkursów w przypadku awansów stanowiskowych
(wprowadzenie reguły, w myśl której osoba pozostająca w zatrudnieniu po uzyskaniu wyższego stopnia naukowego albo tytułu naukowego będzie mogła być awansowana z pominięciem biurokratycznej procedury konkursowej);
6) ograniczeniu zakresu obowiązków sprawozdawczych i informacyjnych, ciążących na uczelniach, studentach i nauczycielach akademickich.
Wraz z przywołaną ustawą, która weszła w życie w dniu 1 października 2016 r., do systemu prawa wprowadzono pakiet aktów wykonawczych, przygotowanych również z myślą o odbiurokratyzowaniu uczelni i zmniejszeniu wolumenu treści prawnych.
Wyżej wspomniana regulacja była wszelako wstępem do dalej idących zmian w sferze szkolnictwa wyższego. Zasadne było bowiem podjęcie prac nad nową kompleksową ustawą regulującą od podstaw ów obszar. Jak należy sądzić, gruntownej zmiany wymaga system finansowania uczelni, a także sposób zarządzania uczelniami i szkołami wyższymi. Konieczne jest umiędzynarodowienie szkolnictwa, zintensyfikowanie współpracy nauki i biznesu, stworzenie nowych ścieżek kariery naukowej i dydaktycznej oraz dostosowanie liczby studentów na poszczególnych kierunkach studiów do realnych potrzeb rynku pracy.
Jednocześnie zasadne było włączenie środowiska naukowego w proces wypracowywania koncepcji zmian. Dialog z przedstawicielami tego środowiska jest bowiem jednym z kluczowych czynników decydujących o powodzeniu planowanych działań.
W celu realizacji tych zamiarów odwołano się do mechanizmu umożliwiającego formalne zaangażowanie przedstawicieli środowiska w pracach nad projektowaną reformą. Działając na podstawie art. 26 ust. 2 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki (Dz. U. z 2016 r. poz. 2045, z późn. zm.) ogłoszono komunikat z dnia 23 lutego 2016 r. o ustanowieniu przedsięwzięcia pod nazwą „Ustawa 2.0 - Założenia systemu szkolnictwa wyższego”. W komunikacie wskazano, że celem przedsięwzięcia ma być „przeprowadzenie badań i opracowanie przez interdyscyplinarne zespoły badawcze propozycji założeń nowych regulacji w obszarze szkolnictwa wyższego wraz z testem regulacyjnym. Każde z proponowanych w ramach założeń rozwiązań powinno zawierać odniesienie do obecnie obowiązujących przepisów w obszarze szkolnictwa wyższego i nauki, a także określać skutki finansowe i organizacyjne ich wdrożenia. Finansowanie w ramach przedsięwzięcia obejmuje: opracowanie projektu założeń, przeprowadzenie szerokich konsultacji tych założeń ze środowiskiem naukowym i akademickim, sporządzenie szczegółowego raportu z konsultacji stanowiącego integralną część opracowania”. Wskazano nadto, że „wysokość środków finansowych przeznaczonych na realizację przedsięwzięcia wynosi 900 000 zł. W ramach konkursu finansowanie może otrzymać nie więcej niż 3 wnioskodawców. Maksymalna wysokość finansowania dla jednego wnioskodawcy nie może przekroczyć 300 000 zł”.
Na podstawie ww. komunikatu w dniu 29 lutego 2016 r. ogłoszono konkurs w ramach przedsięwzięcia „Ustawa 2.0 — Założenia systemu szkolnictwa wyższego”. W ogłoszeniu podkreślono, że „Opracowanie projektu założeń zostanie zrealizowane przez interdyscyplinarny zespół badawczy składający się z osób, których wiedza i doświadczenie dają rękojmię prawidłowej realizacji zadań”. Jako termin na zakończenie realizacji zadań wskazano dzień 31 stycznia 2017 r.
Do oceny wniosków złożonych w ramach przedsięwzięcia pod nazwą „Ustawa 2,0 — Założenia systemu szkolnictwa wyższego” został powołany na mocy zarządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 7 kwietnia 2016 r. zespół interdyscyplinarny do spraw oceny wniosków w ramach przedsięwzięcia „Ustawa 2.0 — Założenia systemu szkolnictwa wyższego”. W ramach konkursu zgłosiło się 15 wnioskodawców, spośród których wybrano
3 zespoły:
1) zespół kierowany przez prof. Marka Kwieka (UAM w Poznaniu),
2) zespół kierowany przez prof. Huberta Izdebskiego (Uniwersytet SWPS),
3) zespół kierowany przez dr. Arkadiusza Radwana (Instytut Allerhanda).
W dniu 31 stycznia br. dobiegła końca realizacja projektów w ramach przedsięwzięcia „Ustawa 2.0 — Założenia systemu szkolnictwa wyższego”. Zespoły konkursowe przedłożyły do Ministerstwa, propozycje założeń do ustawy regulującej system szkolnictwa wyższego, testy regulacyjne, raporty z przeprowadzonych konsultacji ze środowiskiem naukowym i akademickim oraz rozliczenia poniesionych kosztów.
Na dzień 13 marca br. planowane jest w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego posiedzenie Zespołu interdyscyplinarnego do spraw oceny wniosków w ramach przedsięwzięcia „Ustawa 2.0 — Założenia systemu szkolnictwa wyższego”, na którym zostanie dokonana ocena rozliczeń poniesionych kosztów przez zespoły konkursowe.
Z kolei na dzień 1 marca 2017 r. przewidziana jest prezentacja trzech konkursowych projektów założeń do Ustawy 20, która odbędzie się w gmachu Politechniki Warszawskiej.
Obecnie w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego trwa analiza projektów założeń, przedstawionych przez trzy zespoły badawcze. Są to obszerne i wyczerpujące omówienia propozycji rozwiązań o charakterze systemowym, a zatem odnoszące się do wszystkich zasadniczych elementów istotnych z punktu widzenia planowanej reformy.
Ponadto w Ministerstwie, zarządzeniem z dnia 3 lutego 2017 r., powołano Zespół do spraw przygotowania regulacji w związku z przedsięwzięciem pod nazwą „Ustawa 2.0 
Założenia systemu szkolnictwa wyższego”. Zadaniem tego Zespołu jest opracowanie projektów aktów prawnych kreujących nowe rozwiązania o charakterze kompleksowym, w tym projektu ustawy regulującej system szkolnictwa wyższego i projektów aktów wykonawczych.
Trzeba także wspomnieć o innych działaniach wpisujących się w szeroko rozumiane konsultacje środowiskowe związane z planowaną reformą. W szczególności należy wskazać na konferencje, odbywające się w ramach debat programowych poprzedzających Narodowy Kongres Nauki.
Celem Narodowego Kongresu Nauki jest wypracowanie propozycji reform instytucji życia akademickiego w Polsce, obejmujące:
l) regulacje prawne;
2) instrumenty finansowe;
3) instrumenty administracyjne polityki nauki i szkolnictwa wyższego.
Projekt „Narodowy Kongres Nauki” zakłada szeroką debatę środowiskową i obejmuje 9 konferencji programowych organizowanych w różnych ośrodkach akademickich w kraju od października 2016 r. do czerwca 2017 r. oraz sam Kongres, który odbędzie się w dniach 19-20 września 2017 r. w Krakowie.
W kształtowaniu debaty programowej i kongresu Ministra wspiera Rada Narodowego Kongresu Nauki organ doradczy w składzie 51 przedstawicieli polskiego środowiska akademickiego. Na stanowisko przewodniczącego został powołany prof. dr hab. Jarosław
Górniak.
Do kompetencji Rady należy m.in. :
1) sporządzenie listy priorytetowych obszarów programowych Narodowego Kongresu
Nauki;
2) określanie problematyki konferencji programowych poprzedzających Kongres, organizowanych w roku 2017;
3) zaopiniowanie programu Kongresu; podsumowywanie konferencji programowych oraz Kongresu.
W toku konferencji programowych dyskutowane są najważniejsze problemy i wyzwania, przed którymi stoi nauka i szkolnictwo wyższe, w tym propozycje rozwiązań ustawowych opracowywane przez trzy niezależne zespoły w ramach projektu Ustawa 2.0.
Debaty w ramach Kongresu to:
l) umiędzynarodowienie polskich uczelni (20-21 października 2016 r., Uniwersytet
Rzeszowski);
2) zmiany w naukach społecznych i humanistycznych w Polsce (24-25 listopada 2016 r.
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu);
3) współpraca nauki z gospodarką i administracją dla rozwoju innowacyjności (8-9 grudnia 2016 r., Politechnika Wrocławska);
4) ścieżki kariery akademickiej i rozwój młodej kadry naukowej (26-27 stycznia 2017 r., Uniwersytet Śląski w Katowicach);
5) doskonałość naukowa (23-24 lutego 2017 r., Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu we współpracy z Polską Akademią Nauk);
6) doskonałość edukacji akademickiej — podniesienie jakości kształcenia (29-30 marca
2017 r., Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła Il);
7) zróżnicowanie modeli uczelni i instytucji badawczych — kierunek i instrumenty zmian
(26-27 kwietnia 2017 r., Politechnika Gdańska);
8) finansowanie nauki i szkolnictwa wyższego (25-26 maja 2017 r., Politechnika Łódzka we współpracy z Uniwersytetem Łódzkim);
9) ustrój i zarządzanie w szkolnictwie wyższym (19-20 czerwca 2017 r., Uniwersytet Warszawski).
Narodowy Kongres Nauki we wrześniu 2017 r. będzie stanowił podsumowanie debaty prowadzonej na konferencjach programowych. Podczas kongresu zostanie zaprezentowany projekt nowej ustawy o szkolnictwie wyższym. Narodowy Kongres Nauki poza projektowaną ustawą zajmie się też przeglądem potencjału badawczego Polski oraz priorytetami i narzędziami polityki w zakresie nauki i szkolnictwa wyższego.
z up. Ministra SEKRETARZ STANU Aleksander BOBKO
Warszawa, 16 lutego 2017 r.